گزارشی درباره اولویت فرهنگی دولت یازدهم و ممیزی کتاب؛ مخالفت گسترده ناشران با برداشتن ممیزی پیش از چاپ کتاب/ عواقب حذف ممیزی پیش از انتشار

علی جنتی، وزیر جدید فرهنگ و ارشاد پیشنهاد کرده تا ممیزی پیش از نشر کتاب حذف شود و نهادهایی پس از انتشارِ کتاب، مواظب باشند تا محتوای کتاب با ارزش ها همسو باشد.

بسیاری از اهالی فرهنگ در این باره گله کرده اند، که با این کار به جای آن که تیغ سانسور کند شود، دست به دست می شود.

عده‌ای از نویسندگان در نظرات خود کلا امر ممیزی کتاب را ناصواب می‌شمارند و آن را مانع اصلی رشد صنعت نشر در کشور می‌دانند و خواهان برچیده شدن آن هستند. این طیف در سخنان خود قانون ممیزی را غیرشفاف می‌دانند و از نامشخص بودن حدود و ثغور آن سخن می‌گویند و مدعی می‌شوند نویسندگان نمی‌توانند تشخیص دهند حدود قانونی ممیزی کتاب چیست و به کجا ختم می‌شود.

روزنامه اجاره ای و زنجیره ای اعتماد امروز در مطلبی با عنوان “حذف سانسور” با ادعای اینکه “یک اداره دولتی برای تصمیم‌گیری درباره آثار فکری یک ملت، صلاحیت ندارد ” و “آثار یک نویسنده به هیچ وجه نباید سانسور شود” نوشت:

اینکه وزیر ارشاد درباره وضعیت کتاب گفته‌اند، که سانسور نشدن حق ما است، بسیار خوب است اگرچه بحث درباره لغو سانسورگاهی در حد حرف‌های درخشان باقی می‌ماند. اما قضاوت من این است که برای دولتی که در قانون اساسی‌اش مخالفت با سانسور آمده، شایسته نیست که اینگونه با اهل فرهنگ رفتار کند. از سویی سانسور در شرایط دولت الکترونیک بی‌معنی شده اما ما دوست داریم که به شکل قانونی عمل کنیم. ما به عنوان نویسنده اعتقاد داریم که آثارمان به هیچ‌وجه نباید سانسور شود، حالا چه سانسور به دست ناشر باشد چه دولت. آنچه اهمیت دارد این است که سانسور امر ناروایی است و نویسندگان باید آثارشان را بنویسند و بعد اگر مشکلی پیش آمد، افراد تابع قوانین کشور هستند. بحث ما این است که برای دفاع از اهل قلم، اتحادیه‌یی داشته باشیم که بتواند از منافع نویسندگان حمایت کند. طبعا ما تابع قوانین هستیم چون در این مملکت زندگی می‌کنیم و در طول سال‌های طولانی از زمان ناصرالدین شاه که نویسندگان مورد قهر و غضب قرار گرفته بودند، شرایط اینچنین را می‌شناسیم. اما یک اداره دولتی برای تصمیم‌گیری درباره آثار فکری یک ملت، صلاحیت ندارد. ما برای مردم و تاریخ می‌نویسیم نه برای دولت‌ها. نوشته‌های ما نقد وضعیت موجود برای رسیدن به شرایط بهتر است چراکه نویسندگان بهترین خیرخواهان جامعه‌اند. با این ضوابط موجود دو خطر جدی وجود دارد؛ یکی اینکه با این شیوه جلوی آثار خوب گرفته می‌شود. دوم اینکه ابتذال و میان مایگی در ادبیات رواج پیدا می‌کند. ما اعتقاد داریم که جلوی هیچ نوع نوشته‌یی نباید گرفته شود چرا که هر نوشته‌یی یک مخاطب دارد اما وقتی تنها نوشته‌های خاصی منتشر می‌شود و نوشته‌های متفکرین ما منتشر نمی‌شوند یک جور دودستگی به وجود می‌آید.

علی جنتی، وزیر جدید فرهنگ و ارشاد پیشنهاد کرده تا ممیزی پیش از نشر کتاب حذف شود و نهادهایی پس از انتشارِ کتاب، مواظب باشند تا محتوای کتاب با ارزش ها همسو باشد. با این حال، بسیاری از اهالی فرهنگ در این باره گله کرده اند، که با این کار به جای آن که تیغ سانسور کند شود، دست به دست می شود.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی  با اشاره به مشکلات صنعت نشر و مطبوعات در کشور می گوید: چالش‌های عرصه نشر و مطبوعات بر کسی پوشیده نیست. ممیزی براساس معیارهای غیرمعقولانه دست نویسندگان را کرخت خواهد کرد اما ممیزی قانونی حق حاکمیت است و من تلاش می‌کنم با همکاری اهالی نشر راهی برای برون‌رفت از این مشکل بیابم. حالا باید دید در شرایطی که وزیر ارشاد از برداشتن ممیزی پیش از چاپ سخن می‌گوید، این موضوع امکان عملی و اجرایی شدن دارد یا در حد حرف باقی می‌ماند؟ آیا به حداقل خواسته اهل قلم درباره مشخص شدن سازوکارهای ممیزی و نظام‌مند شدن آن توجه می‌شود؟ این در حالی است که ممیزی کتاب ساختار روشنی ندارد، نویسنده‌ها نمی‌دانند چه کسانی کتاب‌های آنها را می‌خوانند و بر چه اساسی تشخیص می‌دهند که بخشی باید حذف شود یا اثری را کلا غیرقابل چاپ اعلام می‌کنند.

محمود آموزگار  درباره‌ اظهارات  وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی  در زمینه برداشتن ممیزی پیش از چاپ کتاب‌ها توسط وزارت ارشاد و سپردن آن به ناشران می گوید: تصور می‌کنم آن چیزی که این روزها ما شاهد آن هستیم، چه در حوزه‌ی کتاب و چه حوزه‌های دیگر، ‌اعتراضی است که به نحوه اجرای ممیزی می‌شود. چه ناشران، چه نویسندگان و چه حتا فیلم‌سازان و هنرمندان مشکل را اجرای ممیزی می‌دانند، وگرنه تغییر مجری کاری نمی‌کند. تغییرات باید توسط قانون ممکن‌ شود.

او ادامه داد:‌ باید قانون در این زمینه شفاف باشد، تا بدانیم خط قرمزها چیست. وقتی ابهام حاکم باشد، فضا برای برخوردهای سلیقه‌یی باز می‌شود. من پیشنهادم این است که به تغییر مجری فکر نکنیم، چون این قضیه کمکی نمی‌کند.

آموزگار با بیان این‌که در این زمینه با اتحادیه‌ ناشران مشورتی نشده است، گفت: با اتحادیه ناشران درباره‌ این موضوع صحبتی نشده و اگر هم صحبتی شود، ما موافق این اقدام نیستیم. ما معتقدیم همان‌طور که قانون اساسی مقرر کرده، اصل بر آزادی بیان است، ‌مشروط به آن‌که مُخل مبانی اسلام و نظم عمومی نباشد. حفاظت ار حریم اسلام و نظم عمومی مستلزم تصویب قانونی است که مشخص و صریح، حد و مرزها را تبیین کند.

در این سال‌ها کمتر نویسنده و مترجمی بوده است که به عملکرد وزارت ارشاد نقدی نداشته باشد و از شیوه ممیزی و روند صدور مجوز کتابش، لغو مجوز کتاب‌های مجوزدار و فقدان پاسخگو به شیوه ممیزی راضی بوده باشد.

در ۸سالی که گذشت، صرف‌نظر از کتاب‌های فراوانی که همچنان در صف طولانی مجوز انتظار می‌کشیدند، کتاب‌های زیادی هم بودند که پس از بارها تجدید چاپ، در دولت‌های قبلی، ناگهان با لغو مجوز چاپ یا توزیع روبه‌رو شدند و از چاپ مجدد بازماندند. به باور کارشناسان حوزه فرهنگ، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت یازدهم با مسائل جدی در حوزه نشر به‌خصوص ممیزی کتاب مواجه خواهد بود که بی‌شک بخش قابل توجهی از توان و فرصت او را معطوف خود خواهد کرد.

اما طرح بحث برداشتن ممیزی پیش از چاپ و سپردن این کار به‌خود ناشران، نگرانی‌هایی را هم برای برخی ناشران ایجاد می‌کند. این دسته از ناشران تصور می‌کنند که در این صورت، آنها جای ممیزان اداره‌ کتاب را می‌گیرند و نگران نوع رابطه‌شان با اهل قلم هستند. از سویی، در این صورت ضوابط برای ناشران باید آنقدر واضح و مشخص باشد که آنها در برداشت از آن دچار مشکل نشوند.

 منوچهر حسن‌زاده درباره‌ اظهارات علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در زمینه برداشتن ممیزی پیش از چاپ کتاب‌ها توسط وزارت ارشاد و سپردن کار به ناشران می گوید: از نظر من این اتفاق کمکی نمی‌کند و اگر ارشاد فرایند بررسی کتاب‌ها را کمی سریع‌تر و فرهنگی‌تر کند و به‌ تدریج این هماهنگی بین ارشاد، ناشران و نویسندگان ایجاد شود و بعد ممیزی برداشته شود، بهتر است؛ زیرا اگر ممیزی به ناشر سپرده شود، ناشر از وحشت خمیر شدن کتاب، ناگزیر به‌خودسانسوری می‌شود. او در ارائه پیشنهاد برای بهبود وضعیت ممیزی کتاب در کشور گفت: به‌نظر بهتر است اول سطح کار ممیزی در ارشاد کمی ساده‌تر و کمی جامع‌نگرتر شود و به مرور در برخی زمینه‌ها کار به ناشران سپرده شود. حسن‌زاده تأکید کرد: ناشر نمی‌تواند هیأت ممیزه ایجاد کند. ممکن است کسی شعری بگوید و مسئله‌ای داشته باشد و ناشر متوجه آن نشود. اگر در این صورت اعتراضی شود، ناشران دیگر سنگر دفاعی ندارند. از نظر من، در این تغییر مدیریتی که اتفاق افتاده، تنها کافی است کمی آرامش به این فضا بازگردانده شود.

از سوی دیگر امیر حسین‌زادگان، مدیر انتشارات ققنوس در زمینه برداشتن ممیزی پیش از چاپ کتاب‌ها توسط وزارت ارشاد و سپردن کار به ناشران گفت: درباره این موضوع بسیار صحبت می‌شود که ممیزی به ناشران سپرده شود اما به‌نظر من به‌عنوان ناشری که ۴۰سال سابقه فعالیت دارم، اگر برای اجرای ممیزی قانون صریحی وجود داشته باشد، مشکل ممیزی حل می‌شود. به گفته این ناشر در سال‌های گذشته ما کتاب‌هایی را که به دستمان می‌رسید، بی‌هیچ تغییری به ارشاد می‌دادیم و اصولا کتاب‌ها هم بدون تغییر چاپ می‌شدند. اما در چند سال اخیر با مشکل در ممیزی مواجه شدیم و این سبب شد ناشرها خودشان ممیزی را اجرا کنند که برای وجهه آنها خوب نیست. اما اگر قرار باشد ممیزی کتاب مانند ممیزی مطبوعات مشخص باشد، مؤلف و ناشر خودشان ممیزی را می‌شناسند و ناشر چون حاضر نیست سرمایه‌اش را بسوزاند، ممیزی اجرا می‌شود. حسین‌زادگان تصریح کرد: الآن مشکل ممیزی، نبودن یک قانون صریح است و هر ممیز بنا بر سلیقه خودش نظر می‌دهد. اما اگر خطوط قرمز مشخص باشد و فضای نشر از ابهام دربیاید، مسئله ممیزی حل می‌شود. علاوه براینها مهدی غبرایی، مترجم پیشکسوت نیز درباره‌ برداشتن ممیزی پیش از چاپ کتاب‌ها به ایسنا عنوان کرد: در عالم آرزو، به‌نظر من اصلا نباید ممیزی وجود داشته باشد. به گفته این مترجم مسئولان باید با اهل قلم تبادل نظر داشته باشند و مشورت کنند. به‌نظرم می‌توان این مسائل را با عقلانیت و تدبیر که شعار این دولت است، حل کرد. باید به جای رفتار غیردوستانه، دوستانه رفتار کنیم و مسائل را پیش ببریم.

داود غفار زادگان، نویسنده در خصوص اولویت‌های فرهنگی وزیر ارشاد دولت یازدهم گفت: «اگر ممیزی دست ناشر باشد هر ناشری بر اساس سلیقه خودش رفتار می‌کند و این مشکل را بزرگتر می‌کند. اساسی‌تر این است که ناشر و نویسنده رو در روی هم قرار نگیرند چون این کار باعث می‌شود ادبیات تعطیل شود.»

وی افزود:  اعطای مجوز توسط ناشر اتفاقی بود که طی هشت سال گذشته رخ داد. این کار، یعنی اعطای مجوز توسط ناشر در هشت سال گذشته به نوعی انجام شد. یعنی ناشران به خاطر سخت‌گیری‌های بی‌اندازه ارشاد چنان دست به عصا راه می‌رفتند که بیشتر از خود ارشاد هزار اما و اگر بر سر کتاب‌ها می‌آوردند.»

نویسنده کتاب «ایستادن زیر دکل برق فشار قوی» ادامه داد: «این کار انداختن توپ توی زمین دیگری است. ارشاد باید به مر قانون عمل کند. مسئولیت صدور مجوز به گردن ارشاد است و با برداشتن این مسئولیت فقط وضع آشفته‌تر می‌شود.»

غفارزادگان با اشاره به قانون اساسی گفت: «قانون مشخص است. طبق قانون باید کار نوشته و چاپ شود بعد اگر مدعی‌العموم یا شاکی خصوصی داشت با آن برخورد گردد. اگر این قانون انجام شود قانون بدی نیست ولی متاسفانه تاکنون ما شاهد اجرای این قانون نبوده‌ایم و این طرح جدید مشکلات را حل نخواهد کرد.»

این نویسنده ادامه داد: «باید مقداری زمینه تعامل و همفکری بین اهالی فرهنگ با ارشاد ایجاد شود و این جو بدبینی که دوطرفه شکل گرفته و از طرف نویسنده‌ها باید بگویم کاملا به حق است از بین برود. چون در هشت سال گذشته نویسندگان خیلی مورد آزار و اذیت قرار گرفتند.»

او با گفتن این که وزارت ارشاد هزار مدعی دارد تاکید که اجرای قانون بد بسیار بهتر از بی‌قانونی است.

منبع:دانا