رمان «عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی»؛ نت‌های عاشقانه در بحبوحه جنگ

رمان «عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی» با دستمایه قرار دادن حوادث جنگ تحمیلی در پس زمینه داستان، به زندگی و دلمشغولی شخصیت‌هایی می پردازد که در بحبوبه وقایع جنگ دنبال رویاهای نوجوانانه در پیرامون خود هستند.

به گزارش کیش پرس، جمیشید خانیان یکی از نویسندگان فعال در بخش داستان نوجوان است که در سال‌های اخیر با انتشار کتاب‌های متعدد در این زمینه توانسته جایگاه خود در این حوزه ادبی را تثبیت کند و جوایز گوناگونی را هم از جشنواره‌های مختلف ادبی به برخی از کتاب‌های خود اختصاص دهد. رمان این نویسنده آبادانی در حوزه داستان نوجوان، «عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی» است . از جمشید خانیان تاکنون بآثار زیادی  در حوزه ادبیات داستانی، ادبیات نمایشی، ادبیات کودک و نوجوان و نقد و پژوهش به چاپ رسیده و تعدادی از آثار وی به زبان‌های انگلیسی، روسی و لهستانی ترجمه شده است. بسیاری از کتاب‌هایش موفق به کسب جوایز معتبری شده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به کتاب «قلب زیبای بابور» اشاره کرد که برگزیده کتابخانه‌های مونیخ در سال ۲۰۰۵ شد و همچنین کتاب‌های «شبی که جرواسک نخواند» و «طبقه هفتم غربی» از این نویسنده برگزیده دو دوره شورای کتاب کودک شده‌اند. در کتاب این نویسنده (عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی) هم مانند برخی از آثار قبلی این نویسنده، وقایع داستان در فضای جنوب کشور اتفاق می‌افتد و شخصیت‌های نوجوان داستان خانیان از اهالی یکی از شهرهای جنوبی کشور (این بار خرمشهر) هستند که ناخواسته درگیر ماجراهای جنگ می‌شوند. این کتاب در ۳ فصل یا «موومان» روایت شده و راوی آن دختر نوجوانی به نام «سارا» است که ماجراهای اتفاق افتاده برای خود و اعضای خانواده‌اش در زمان شروع جنگ تحمیلی و روزهای بعد از آن را تعریف می‌کند. پدر راوی تعمیرکار پیانو است و او علاقه زیادی به نواحتن این ساز دارد. البته سارا با تشویق و حمایت‌های پدر که همواره بهترین اساتید در این زمینه را به او معرفی می‌کند، به پیشرفت‌های قابل توجهی در نواختن ساز پیانو دست می‌یابد. پدر برای گذراندن یک دوره آموزشی به کشور آلمان سفر می‌کند و در این مقطع زمانی حمله نیروهای عراقی به خاک جمهوری اسلامی ایران آغاز می‌شود. خانواده سارا به دلیل سکونت در یک شهر مرزی (خرمشهر) که در مسیر نیروهای اشغالگر است، مجبور به ترک خانه و کاشانه خود می‌شوند و به دلیل علاقه شدید سارا به ساز پیانو خود، این وسیله را هم با خود می‌برند. البته آن‌ها در غیاب پدر و به همراه زن و شوهری که با آن‌ها زندگی می‌کنند با وانت از شهر خارج می‌شوند اما در طول مسیر، با پیرزن و پسر نوجوانی برخورد می‌کنند که پای پیاده در حال گریز از شهر در آستانه سقوط هستند. مادر سارا از او می‌خواهد با جا گذاشتن پیانو در بیایان، اجازه دهد پیرزن و پسر نوجوان هم با آن‌ها همسفر شوند. به رغم مخالفت سارا، این اتفاق می‌افتد و سر انجام آن‌ها در نقطه امنی به نام آشیانه مستقر می‌شوند. پسر نوجوان (یونس) در این میان رفتارهایی از خود بروز می‌دهد که برای سارا معماهای تازه را مطرح می‌کند و سرانجام با مرگ یونس این معما‌ها شکل تازه‌ای به خود می‌گیرد. شکل روایی داستان به صورت دایره‌ای است؛ به گونه‌ای که صحنه شروع داستان بخشی از پایان داستان محسوب می‌شود که دوبار (در ابتدا و انتهای داستان) برای خواننده تکرار می‌شود. «و او درست یک روز بعد از آمدن بابا، در حالی که به نظر سالم و سرحال می‌رسید، مثل درختی که دیگر قادر نباشد با ریشه خود از زمین آب و غذا بگیرد و با برگ‌هایش هوا را جذب کند، خیلی آرام و غیره منتظره مرد.» (ص ۱۱) راوی در ابتدای داستان موضوع مرگ یونس را مطرح می‌کند اما در ادامه، داستان را از جایی دیگر شروع و رفته رفته در ‌‌نهایت به نحوه آشنایی خود با یونس و سرانجام مرگ او اشاره می‌کند. به رغم عنوان کتاب و تاکیدی که نویسنده روی شخصیت یونس در داستان دارد، این شخصیت نقش پررنگی در حوادث داستان ندارد. داستان بیشتر سرگذشت سارا است که در بحبوبه جنگ به رغم مخالفت خود، وسیله مورد علاقه‌اش (ساز پیانو) را از دست می‌دهد و در طول داستان هم به واسطه راوی بودن این شخصیت، بیشتر واگویه‌ها و دغدغه‌های ذهنی و عملی او بیان می‌شد تا شخصیت یونس که نقش و حضور کمرنگی در پیشبرد حوادث داستان دارد. مخاطب در طول داستان با روحیات سارا آشنا می‌شود و در موارد مختلف با او احساس همذات پنداری می‌کند، اما شخصیت یونس برای مخاطب به حدی دور و گنگ است که تا پایان داستان این همذات پنداری صورت نمی‌گیرد. حتی سارا که در مقطعی از داستان درگیر معماهای مربوط به یونس می‌شود، کشش چندانی به سوی این شخصیت پیدا نمی‌کند. با این حال، در زندگی بی‌ماجرای سارا، حضور یونس به منزله یک اتفاق تازه است که تلنگری به سادگی و یکنواختی زندگی او می‌زند. سارا و یونس از دو دنیای جداگانه هستند. سارا دلمشغولی هنری دارد و آرزویش نواحتن پیانو به شیوه استادان به نام این رشته هنری است و یونس به ناچار به شغل مقنی‌گری (چاه کنی) روی آورده است. مرگ یونس هم سارا تحت تاثیر آنچنانی قرار نداده است. او از واقعه آشنایی و مرگ یونس به عنوان خاطره‌ای از یک شرایط ویژه (جنگی) یاد می‌کند و می‌گذرد. یکی از ویژگی‌های اصلی و تاثیر گذار این داستان، استفاده بهینه از وقایع اجتماعی معاصر در پس زمینه حوادث اصلی و فرعی داستان است. در طول داستان، دو شخصیت سارا و سام (برادر سارا) بیشترین حضور را در ماجرا‌ها دارند. آن‌ها دلمشغولی‌های روزمره خود را دارند و با دیالوگ‌های فراوان بخش‌های وسیعی از داستان را اشغال کرده‌اند. این دو هیچگاه به طور مستقیم از پیامدهای جنگ در زندگی روزمره خود گله نمی‌کنند، اما مخاطب هوشمند در می‌یابد که تمام سختی‌ها و مشکلات زندگی این دو بر اثر جنگ ناخواسته‌ای است که به آن‌ها و سایر اطرافیانشان تحمیل شده است. سارا مدام به دلمشغولی‌های هنری خود فکر می‌کند و سام هم اسلحه پلاستیکی، اسباب بازی خود را به همراه دارد و به نحوه استفاده از آن فکر می‌کند. حتی یونس هم به شعرهای عاشقانه روی آورده و هیچ گونه حرفی از جنگ به میان نمی‌آورد. هر چند همگی این‌ها سخت درگیر پیامدهای ناخواسته جنگ تحمیلی هستند. جمشید خانیان کتاب عاشقانه‌های یونس در شکم ماهی را برای گروه‌های سنی «د» و «ه» تالیف کرده و انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان آن را در ردیف مجموعه رمان نوجوان امروز با تیراژ۱۵۰۰۰ نسخه در ۱۶۸ صفحه چاپ و منتشر کرده است. بابک آتشین جان به عنوان ویراستار، حمیدرضا شاه آبادی به عنوان دبیر مجموعه، هدی حدادی به عنوان مدیر هنری، پژمان رحیمی‌زاده به عنوان طرح گرافیک و جلد، مهدی نعمتی به عنوان صفحه آرا و علی خوش جام به عنوان عکاس در انتشار این کتاب همکاری داشته‌اند.

منبع: فارس